DELLES PINGARATES SOBRE LA HESTORIA DE LA LLINGUA ASTURIANA.

L’asturianu, como yá diximos n’otru artículu, ye una de les llingües romances de la Península Ibérica. Naz de la tresformación del llatín falao dende la época romana

N’Asturies, l’asturianu fálase aprosimadamente dende’l ríu Navia (al oeste) hasta’l ríu Purón, al este de Llanes y na llende ente los conceyos de Cabrales y Penamellera alta (al este). Ente’l ríu Navia y Eo fálase gallegu-asturianu que ye una variedá llingüística de transición qu’entemez rasgos del asturianu y del gallegu.

Fuera d’Asturies, el dominiu llingüísticu del asturianu espárdese hacia Lleón, Zamora, Miranda de Douro en Portugal, Salamanca y Estremadura, amás de per Cantabria.

L’asturianu tien dellos nomes:

• Asturianu, que ye la denominación histórica, tradicional y popular.
• Bable, un nome que se conoz dende finales del sieglu XVIII que ye tamién mui usáu.
• Llingua Asturiana, denominación usada dende’l sieglu XVII.

Estos tres nomes son los que s’empleguen nos testos llegales del Principáu d’Asturies. El términu asturianu-lleones ye mas emplegáu nos ámbitos universitarios rellacionándolu col históricu Reino d’Asturies y Lleón.

NACENCIA Y DESARROLLU DEL ASTURIANU.

El llatín yera l’idioma oficial del Imperiu Romanu. A lo primero yera la llingua d’una pequeña tribu que vivía nuna ciudá allugada na rexón del Llaciu, esta ciudá yera Roma.

L’Imperiu consolidóse, en dellos sieglos, de forma que la cultura y l’idioma impuxéronse con él.

Como les otres llingües romances de la Península, l’asturianu formóse a lo llargo de los sieglos VIII al X, nel Reinu d’Asturies. Ente los sieglos XI al XIV los escritos de l'alministración (actes, fueros, donaciones…) facíense n’asturiano.  D'estos testos consérvense munchos, unu de los más importantes ye'l Fueru d’Avilés (1155). Otros fueros de gran valir llingüísticu ya históricu son el Fueru d’Uviéu (1295) y el Fueru de Campumanes (1247).

Ente los sieglos XI y XIV l’asturianu foi una llingua utilizada normalmente na escritura y por supuestu na fala. Pue dicise polo tanto que nestes domines la nuesa llingua gozo d’una estima social xeneralizada que provién del prestixu del Reinu d’Asturies.

Los Reis Católicos consiguen l’unidá de tolos los reinos ibéricos menos Portugal. Nos puestos clave de l’alministración asturiana asítiase xente que fala castellano, qu'emplega'l castellano como llingua de prestixu. A partir del sieglu XV les clases más elevaes de la sociedá entamen a emplegar la llingua importada de castiella. La xente siguía falando  n’asturianu, anque ya la fala de l’alministración y la cultura oficial nun yera la de so.

Nel sieglu XVIII l’asturianu entra nun procesu de desprestixu y retrocesu nel usu social, acentuáu nel sieglu XX. 

A partir de 1975 entamen los nuevos proyeutos de dignificación y recuperación llingüística del asturianu.

Bibliografía.

MORI, Marta; FERNÁNDEZ, Pilar; PRIETO, María. Fala que fala. Ed. Trabe. 2006

PIÑÁN, Berta;  BELLO, Xuan. Alfaya. Ed. Conseyería d’Educación. 1989

La llingua asturiana. Gobiernu del Principáu d’Asturies. Conseyería de Cultura y Turismu.